Czas na rozpoznanie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Jak już wskazywaliśmy w poprzednim artykule, w postępowaniu przygotowawczym wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania składa prokurator do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (jeżeli mamy do czynienia z wypadkiem nie cierpiącym zwłoki – może to być także inny sąd rejonowy).
Sąd po otrzymaniu wniosku o tymczasowe aresztowanie i wysłuchaniu oskarżonego/podejrzanego w ciągu 24 godzin rozpoznaje złożony przez prokuratora wniosek. Jeżeli mimo upływu powyższego czasu, sąd nie ogłosi oskarżonemu/podejrzanemu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania, oskarżonego/podejrzanego należy natychmiast zwolnić.
Art. 248 § 2 k.p.k.
„Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu przeprowadzonym w sposób określony w art. 250 § 3b. Przepis art. 136 § 1 stosuje się odpowiednio, w tym również w przypadku, gdy odbiór tego postanowienia przez zatrzymanego nie jest możliwy.”
Wskazać trzeba, że sąd nie jest związany wnioskiem prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania, wobec czego może zastosować inny środek zapobiegawczy o charakterze nieizolacyjnym, jak również może kumulować środki stosując np. jednocześnie poręczenie oraz dozór policji.
Kogo sąd zawiadamia o tymczasowym aresztowaniu?
Sąd jest zobowiązany do bezzwłocznego zawiadomienia o tymczasowym aresztowaniu osoby najbliższej dla oskarżonego/podejrzanego.
Wskazać należy, że oskarżonemu/podejrzanemu przysługuje prawo do samodzielnego wskazania osoby najbliższej, która ma zostać zawiadomiona przez sąd o jego tymczasowym aresztowaniu, natomiast jeżeli oskarżony/podejrzany nie wskaże takiej osoby, sąd będzie zmuszony samodzielnie ustalić osoby najbliższe dla tymczasowo aresztowanego.
Termin „bezzwłoczne zawiadomienie” należy rozumieć jako zobowiązanie do zawiadomienia od razu po wydaniu postanowienia przez sąd o tymczasowym aresztowaniu.
W zawiadomieniu należy wskazać organ, do którego dyspozycji pozostaje aresztowany, sygnaturę sprawy, w której stosowany jest wobec niego środek izolacyjny, adres aresztu, w którym przebywa i okres stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania.
[Zgodnie z art. 115 § 11 k.k.
„Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.]
Obok obligatoryjnego zawiadomienia osoby najbliższej dla oskarżonego/podejrzanego ustawodawca przewiduje również tryb fakultatywny – na wniosek tymczasowo aresztowanego sąd może zawiadomić o tymczasowym aresztowaniu inną osobę zamiast osoby najbliższej lub obok osoby najbliższej.
Na sądzie ciąży również obowiązek zawiadomienia o tymczasowym aresztowaniu pracodawcę, szkołę lub uczelnię, a w przypadku żołnierza – jego dowódcę (zawiadomienie obligatoryjne).
Na wniosek przedsiębiorcy lub członka organu zarządzającego przedsiębiorcy niebędącego pracownikiem – sąd zawiadamia zarządzającego przedsiębiorstwem (zawiadomienie fakultatywne).
Jeżeli w stosunku do oskarżonego/podejrzanego wydano postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, a przeciwko niemu równolegle toczy się postępowanie w innej sprawie, sąd zawiadamia organ prowadzący postępowanie w innej sprawie, o ile powziął informację o tym postępowaniu.
Ponadto należy wskazać, że jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu zostało wydane wobec osoby, która sama sprawuje opiekę nad dzieckiem, sąd ma obowiązek zawiadomić o tymczasowym aresztowaniu sąd opiekuńczy, w celu zapewnienia opieki nad dzieckiem/dziećmi aresztowanego.
W analogiczny sposób ustawodawca podchodzi do tymczasowo aresztowanych sprawujących samodzielnie opiekę nad osobą niedołężną lub chorą – w tym przypadku sąd ma obowiązek zawiadomić właściwy organ opieki społecznej.
Zauważyć należy, że ustawa przewiduje również podjęcie czynności niezbędnych dla ochrony mienia i mieszkania aresztowanego. Jeżeli po wydaniu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu należy dokonać niezbędnych czynności w celu zabezpieczenia lokalu i mienia aresztowanego, a nie ma osoby zobowiązanej do sprawowania pieczy nad mieszkaniem lub mieniem aresztowanego, sąd zleca dokonanie tych czynności instytucji, odpowiedniemu organowi lub policji, uwzględniając uzasadnione prośby tymczasowo aresztowanego.
W tym miejscu należy wskazać, że jeżeli w wyniku nienależytego wywiązania się przez sąd z obowiązku przedsięwzięcia czynności niezbędnych dla ochrony mienia i mieszkania, tymczasowo aresztowany poniesie szkodę, wówczas może żądać od Skarbu Państwa naprawienia wyrządzonej szkody na podstawie art. 417 § 1 k.c.
„Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.”
Ponadto wskazać należy, że tymczasowo aresztowany po osadzeniu go w areszcie śledczym, ma prawo bezzwłocznie po swoim osadzeniu zawiadomić o miejscu swojego pobytu osobę najbliższą albo inną osobę, stowarzyszenie, organizację lub instytucję, a także swojego obrońcę. Tymczasowo aresztowany cudzoziemiec ma ponadto prawo powiadomić właściwy urząd konsularny, a w razie braku takiego urzędu – właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne.
Powyższe prawo aresztowanego wynika wprost z treści art. 211 § 2 kodeksu karnego wykonawczego.
Kiedy obowiązkowo należy zwolnić tymczasowo aresztowanego?
Aresztowanego należy niezwłocznie zwolnić (o ile nie jest pozbawiony wolności w innej sprawie) w przypadku:
- uniewinnienia,
- umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania,
- warunkowego zawieszenia wykonania kary,
- wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej okresowi stosowania tymczasowego aresztowania,
- skazania na karę łagodniejszą niż kara pozbawienia wolności,
- odstąpienia od wymierzenia kary.
Sąd zawiadamia o zwolnieniu tymczasowo aresztowanego organy i instytucje, które zawiadomiono o tymczasowym aresztowaniu oraz zarządza bezzwłoczne wysłanie do administracji zakładu karnego/aresztu śledczego nakazu zwolnienia.
Mimo powyższych przesłanek nakazujących zwolnienie tymczasowo aresztowanego, należy jednocześnie wskazać, że sąd może zastosować tymczasowe aresztowanie:
- w razie umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu go w zakładzie zamkniętym,
- w wypadku prawomocnego orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym – w tym przypadku sąd może zastosować izolacyjny środek zapobiegawczy do czasu rozpoczęcia wykonywania środka zabezpieczającego, ale nie dłużej niż 3 miesiące z możliwością jednorazowego przedłużenia w szczególnie uzasadnionym wypadku na kolejny miesiąc.
„Warunkowe” tymczasowe aresztowanie.
Ustawodawca w art. 257 § 2 k.p.k. przewiduje możliwość zmiany środka izolacyjnego pod warunkiem złożenia określonego poręczenia majątkowego.
„Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie pod warunkiem złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia.”
Pamiętać również należy o drugiej części powyższego przepisu, który stanowi o tym, że sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia majątkowego na uzasadniony wniosek oskarżonego/podejrzanego lub jego obrońcy, jednakże wniosek ten winien być złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu do złożenia poręczenia.
Dodatkowo warto wskazać, że po oznaczeniu warunków, które aresztowany winien spełnić, aby sąd zastąpił środek izolacyjny w postaci tymczasowego aresztowania poręczeniem majątkowym oraz po złożeniu poręczenia, sąd nie może ponownie badać przesłanek do zastosowania art. 257 § 2 k.p.k.
W świetle orzecznictwa:
„Jeśli sąd uzależnił uchylenie tymczasowego aresztowania oskarżonego od złożenia poręczenia majątkowego, to złożenie sumy poręczenia obliguje sąd do uchylenia aresztowania (zamiany na poręczenie majątkowe) bez ponownego oceniania przesłanek zasadności postąpienia. Złożenie poręczenia jest w tej sytuacji spełnieniem ustalonego warunku.”
Postanowienie SA w Krakowie z 10.01.1996 r., II AKz 653/95, LEX nr 24909.
„Oznaczenie warunków, pod jakimi sąd jest gotów zastąpić aresztowania poręczeniem (art. 257 § 2 k.p.k.), powoduje, że w razie spełnienia ich nie jest dopuszczalne badanie przesłanek zastąpienia aresztowania poręczeniem. Byłoby to bowiem ponowne orzekanie w przedmiocie już osądzonym, a wszak i sąd jest związany swym orzeczeniem, chybaby zaszły nowe okoliczności, zmieniające podstawę faktyczną stosowania środków zapobiegawczych. Po takim orzeczeniu rzeczą sądu jest jedynie stwierdzić spełnienie warunku poprzednio oznaczonego i zastosować środki poprzednio przewidywane. Jest to sytuacja odmienna od zamiany aresztowania na inny środek, gdyż ta nie jest poprzedzona podobną promesą, bo wówczas ocena niezbędności aresztowania jest dokonywana równocześnie z zastosowaniem innego środka zapobiegawczego.”
Postanowienie SA w Krakowie z 30.08.2000 r., II AKz 194/00, KZS 2000, nr 9, poz. 37.
Po złożeniu poręczenia majątkowego moc traci postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Źródła:
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks postępowania karnego,
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks karny,
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny,
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks karny wykonawczy,
– Postanowienie SA w Krakowie z 10.01.1996 r., II AKz 653/95, LEX nr 24909,
– Postanowienie SA w Krakowie z 30.08.2000 r., II AKz 194/00, KZS 2000, nr 9, poz. 37.